Arkeoloji

Arkeoloji

Arkeoloji nedir? Arkeoloji ne demektir? Arkeoloji kelimesinin anlamı nedir?

Arkeoloji: Eski kültür ve uygarlıklardan geriye kalan her türlü alet, malzeme, ev eşyaları ve sanat yapıtları gibi maddi kalıntıları inceleyen eskinin bilimidir.

Arkeoloji Bilimi, eskiçağ insanlarının nerede ve nasıl yaşadıkları, ne yedikleri, ne giydikleri, neye inandıkları gibi sorulara cevap arar.

Arkeoloji, arkeolojik yöntemlerle ortaya çıkarılmış kültürleri, Sosyoloji, Coğrafya, Tarih, Etnoloji gibi bir çok bilim dalından yararlanarak araştıran ve inceleyen bilim dalıdır.

Kazı, arkeolojik araştırma yöntemlerinden sadece bir tanesidir. Arkeoloji asıl olarak insanlığın kültürel geçmişini, kültürlerin değişimini ve birbirleriyle ilişkilerini inceler.

Arkeoloji, yazılı tarihten önce ve sonra yaşamış insanlara ilişkin bilgi edinme olanağı sağlaması açısından özellikle önemlidir. Bu bilim dalının uzmanları olan arkeologlar, araç, eşya ve yapı kalıntılarını inceleyerek, eski insanların nasıl yaşadıklarını anlayabilirler.

Arkeologlar çalışmalarını çoğunlukla eskiden insanların yaşadığı varsayılan yerleşimleri gün yüzüne çıkararak yürütürler. Yıkılan bir kentin üstüne yenisi yapıldığından eski kentler genellikle toprağın altında kalır ve üst üste kurulan yerleşmelerin mimari (özellikle kerpiç) yıkıntıları zamanla bir tepe oluşturur. Bu tür tepeler Türkiye’de “höyük”, Yunanistan’da “Magula”, Yakındoğu’da “Tell”, İran’da “Teppe” olarak adlandırılır.

Ülkemizdeki Alacahöyük, Yalıhüyük ve Çatalhöyük gibi eski yerleşmeler birer höyüktür. Ancak her arkeolojik buluntu yeri bir höyük değildir. İnler, düz yerleşme yerleri, antik kentler de arkeolojinin araştırma alanları arasında yer alır.

Tarih öncesi arkeolojisi yazının ortaya çıkmasından önceki dönemleri inceler. Bu incelemede kazılar çok büyük bir dikkatle yürütülür. Tarih öncesi dönemden günümüze kalan çanak çömlek parçaları, taş araçlar, mimari kalıntılar ya da organik kalıntılar çok önem taşımaktadır.

Arkeologların yapması gereken en önemli işlerden biri, ulaştıkları buluntuların hangi dönemden kaldığını saptamaktır. Bu buluntular arasında ele geçen yazılı belgeler, bu iş kolaylaştırır; ama yazılı bir belge yoksa, örneğin binlerce yıl öncesinden kaldığı tahmin edilen bir eşyanın kesin yapım tarihini bulmak çok zordur.

Toprak altındaki eski kentler, binlerce yıl dayanmış ve kalıntıları günümüze ulaşmıştır. Su da toprak gibi Tarih öncesi’nde yaşamış olan insanların evlerini ve eşyalarını zamana karşı korumuştur. Bundan dolayı suyun altında da arkeoloji için pek çok zengin malzeme bulunmaktadır. Arkeolojinin su altındaki kalıntılarını incelen dalı su altı arkeolojisi olarak adlandırılır. Türkiye’de Bodrum ve Antalya yöresinde su altı çalışmaları yapılmış ve çok sayıda buluntu ortaya çıkarılmıştır. Bunlar Bodrum Su altı Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir.

Eskiden zengin hazineler, saraylar ve tapınaklar bulma umuduyla kazı yapılırdı. Sıradan insanların yaşadıkları yerler definecileri ilgilendirmiyordu. Oysa arkeologlar geçmişi iyi anlayabilmenin yolunun, bulunabilen her şeyi incelemekten geçtiğini bilirler. Arkeologlar buluntuları incelerken, o topluluğun ekonomisini, değişik işleri ve görevleri olan insanlar arasındaki ilişkileri ve dinsel inanışlarını da araştırıyorlar. Yetiştirdikleri bitkilere ve hayvanlara bakarak insanların çevrelerini nasıl değiştirdiklerini, kendilerinin de çevreden nasıl etkilendiğini anlamaya çalışıyorlar.

Arkeolojik bir eserin ortaya çıkarılması için hangi aşamalar gereklidir?

1. Keşif: Tarihi belgeler, mahalli adetler, rastgele buluşlar veya gerektiğinde yapılan sondajlarla toprak yüzeyinin metodlu bir şekilde taranmasıdır.

2. Kazı: Eski arkeologlar sadece eşya aramakla yetinirlerdi. Şimdi ise bölgenin tarihi incelemesi yapılmaktadır. Kazı ile üzerinde çalışılan bölgenin yerleşme alanları, mezarları, kuyuları, temel hendekleri ortaya çıkarılır.

3. Buluşların teknik incelenmesi: Bu safhada ele geçen eşyanın üslub ve estetik incelenmesi yapılarak, yapıldığı yer ortaya çıkarılır. Günümüzdeki en son teknik buluşlardan da (radyoaktivite) faydalanarak, bulunan eşyanın yapılış senesi ve yeri tespit edilmektedir.

4. Kalıntıların korunması: Yeryüzüne çıkarılan bir çok eşya ışık, ısı ve iklim şartlarının tesiriyle hemen bozularak dağılmaktadır. Bunun önüne geçmek için, temizleme ve restorasyon atölyelerinde, kimyevi bazı işlemler sonucu bunlar muhafaza altına alınmakta ve böylelikle eski eserler korunabilmektedir.

Arkeoloji biliminin hedefi nedir?

Arkeoloji biliminin hedefi, insan tarafından yapılmış elle tutulan her eseri inceleyerek, her biriyle insanlık tarihinin bir safhasını ortaya çıkartmaktır. Arkeologlar, bu incelemeleri esnasında tarih, coğrafya, jeoloji, filoloji, Antropoloji, etnografya, nümismatik, sanat tarihi gibi yardımcı bilim dallarından da geniş çapta faydalanırlar.

Arkeolojiye Yardımcı Bilimler nelerdir?

Tarih: Arkeoloji ve tarih bilimi karşılıklı birbirine yardımcı olmaktadır. Arkeoloji, tarih bilimine buluntu ve yorumlarıyla , tarih bilimi de neden ve sonuçlarla, yorumlarla arkeoloji bilimine katkı sağlar.
Coğrafya: Coğrafya bilimi arkeolojiye yeryüzünün şekli, arazi yapısı gibi konularda yardımcı olmaktadır.
Jeoloji: Yerbilimi olan jeoloji, toprağın yapısı, değişimi gibi konularda yardımcı olmaktadır.
Antropoloji: İnsan bilimi olan antropoloji, kazılardan çıkan insan iskeletlerini inceler, insan ırkının belirlenmesinde arkeolojiye yardımcı olur.
Epigrafya: Taş, metal ve çeşitli nesneler üzerindeki eski yazıları inceleyen bilim dalıdır epigrafi,
Palografya: Taşlardan başka nesneler üzerine yazılan şekil ve yazı metinlerini inceleyerek arkeoloji bilimine yardımcı olur.
Toponomi: Yer adları bilimidir.
Nümizmatik: Nümizmatik para, sikke bilimidir.
Kronoloji: Kronoloji bir zamanlama, bir tarihleme bilimidir. Bunun yanı sıra değişik takvimlere göre verilen tarihleri günümüz takvimine uyarlar.
Sigillografi: Mühür bilimidir.
Heraldik: Armaları inceleyen bilim dalıdır.
Kriptografi: Bir yazıdaki gizli anlamları bulmak için çalışan bilim dalıdır.
Etnoloji – Etnografya: İnsanların etnik, ırki kökenini, özellik ve farklılıklarını araştıran bir bilimdir.
Filoloji: Dil bilimidir. Metinleri yorumlayarak arkeolojiye yardımcı olurlar.

Arkeoloji nedir?