Yaralanmalarda meydana gelen kırık çeşitleri nelerdir ve yapılacak ilk yardım nedir?

Kemik sağlığı ve spor

Yaralanmalarda meydana gelen kırık çeşitleri nelerdir ve yapılacak ilk yardım nedir?

Kemiklerin yapısı ve şekli nasıldır?

Çoğu insan kemiklerin kaya gibi sert olduğunu zanneder. Kemikler; beton bir kalıp gibi görülse de gerçekte dış yüzeyleri sert, iç kısımları ise ufak deliklerle kaplanmış peteğe benzer yumuşak bir yapıdadır. Kemik diş minesinden sonra vücudumuzun en sert maddesidir.

70 kilogram ağırlığında bir insanın iskelet ağırlığı 7 kilogramdır.

Kemiklerin %30`u organik madde, %25’i su ve %45`i minerallerden oluşur. Bu minerallerin başında kalsiyum gelir. Vücut için gerekli olan kalsiyum, magnezyum, fosfor gibi mineraller kemiklerimizde depo edilir. Kemik dokusu için vücudun kalsiyum deposu denebilir. Kemikler; beyin, kalp, akciğer gibi iç organlarımız için bir zırh görevini yapar.

Uzun kemiklerin uç kısmında büyüme plakları (epifiz plakları) denilen kıkırdak bir yapı vardır. Ergenlik sonrası kapanan bu plaklar kemik büyümesi açısından son derece önemlidir. Epifiz plakları hastalık ve darbeler sonucunda hasar görürse kemik büyümesi yavaşlar veya durabilir.

Kemikler şekillerine göre kaça ayrılır?

● Uzun kemikler (uyluk ve kol kemikleri),
● Kısa kemikler (parmak ve bilek kemikleri),
● Yassı kemikler (göğüs, kafatası ve leğen kemikleri)
● Düzensiz şekilli kemikler (omurga, çene kemikleri) olmak üzere 4’e ayrılır.

Vücudun fiziksel şeklini alabilmesi ve dik durabilmesi başta kemikler olmak üzere, kas ve eklemlere bağlıdır. Ayrıca kemiğin içinde bulunan kırmızı ilikler kan yapımında görev alır.

Yükselen sosyo-ekonomik düzey, spor dallarının yaygınlaşması, spor merkezlerine erişimin kolaylaşması ve birçok insanın spora yönelmesi spor yaralanmalarının görülme sıklığını arttırmaktadır.

Günümüzde spor yaralanmaları içinde kırıkların önemli bir payı vardır. Spor yapanlarda görülen kırıkların çoğu, zemin veya rakiple çarpışma sonucu oluşur.

Uzakdoğu sporları, futbol, basketbol, hentbol, boks ve güreş gibi yaygın temas sporları sırasında şiddetli çarpışmalar meydana gelir ve bu çarpışmalar kırıklara neden olabilir.

Spor yaralanmaları içinde kırıklar, %47 oranıyla önemli bir yer tutar.

Bir spor yaralanması olan kırıklardan korunabilmek için doğru ve yeterli beslenmek, güneş ışığından faydalanmak ve düzenli sportif aktivitelerde bulunmak gerekir. Tüm bunlar aynı zamanda kemik sağlığımızın korunmasına da katkı sağlar.

Dıştan ve içten etki eden kuvvetlerle kemik dokusunda oluşan ayrılma veya kemiğin anatomik bütünlüğünün, devamlılığının bozulmasına kırık denir. Kırıklar kemik olan her yerde görülebilir. Kemik ve kemiğe yakın kas, eklem, bağ gibi yumuşak dokularda vurma, çarpma ve düşme gibi spor yaralanmaları sonrasında meydana gelebilir. Yaralanmanın şiddetine göre küçük bir çatlaktan birkaç kemiğin kırılmasına hatta kırığın yanında komşu eklemlerde çıkıklara da neden olabilir. Kırığı oluşturan kuvvetler sadece kemiğe zarar vermez; etrafındaki damarlar, sinir, kas, cilt ve hatta iç organ yaralanmalarına neden olabilir. Bu durum kırıkların ciddi yaralanmalar olduğunun göstergesidir.

Yaralanmalarda yaşanan kırık çeşitleri nelerdir?

Kırıkları derecelerine, oluş mekanizmalarına ve travmalara bağlı olmak üzere üç gruba ayırabiliriz.

KIRIKLAR

DERECELERİNE GÖRE KIRIKLAR
• Tam kırık
• Tam olmayan kırık

OLUŞ MEKANİZMALARINA BAĞLI KIRIKLAR
• Direkt kırık
• Endirekt kırık

TRAVMAYA BAĞLI KIRIKLAR
• Kapalı kırık
• Açık kırık
• Stres kırıkları
• Karmaşık kırıklar

1. Derecelerine Göre Kırıklar

Tam kırık (complate): Kemiğin ayrılmasıyla oluşan kırıklardır. Bu kırıklarda kemik en az iki parçaya ayrılır.

Bazı durumlarda kemik tek bir yerden değil de küçük küçük ya da birçok bölgelere ayrılarak kırılabilir, bu tür kırıklara da parçalı kırık adı verilir.

Tam olmayan kırık (incomplate): Kemiğin tamamen birbirinden ayrılmadığı kırıklardır. Bu kırıklara çocukluk döneminde sıklıkla rastlanır.

2. Oluş Mekanizmalarına Bağlı Kırıklar

Direkt kırık: Kemiğe doğrudan gelen kuvvetle oluşan kırıklardır. Darbe sonucu yumuşak doku yaralanması fazladır ve çoğunlukla açık kırıklar oluşur. Bu kırıklarla özellikle temas sporlarında sıklıkla karşılaşılır.

Endirekt kırık: Kuvvetin uygulandığı yerden uzakta oluşan kırıklara denir. Bir futbolcunun şut esnasında takılarak düşmesi ve diz kapağı kemiğinin kırılması ya da bisiklet sporcusunun elinin üzerine düşerek dirseğinin kırılması, bu kırılma türüne örnektir.

3. Travmalara Bağlı Kırıklar

Kapalı kırık: Kırık çevresindeki derinin zarar görmediği yaralanmalardır. Kapalı kırıklara açık kırıklardan daha sık rastlanır.

Açık kırık: Deri bütünlüğünün bozularak deri altındaki yumuşak dokuların veya kırık kemik uçlarının görüldüğü yaralanmalardır. Açık kırıklarda kapalı kırıklara göre kan kaybı daha fazla olur. Ayrıca açık kırıklarda çok ciddi enfeksiyon riski vardır.

Stres kırıkları: Yorgunluk kırıkları olarak da adlandırılır. Kemiklere, taşıyabilecekleri kapasitenin üzerinde ağırlık bindiğinde oluşan kırıklardır.

Stres kırığında tekrarlayan kemik zorlamaları ile başlayan küçük hasarlar, zamanla kırık oluşmasına sebep olur. Stres kırıkları mikroskobik boyutta ve çizgi şeklindedir. Özellikle kaval (tibia) ve ayak tarak (metatars) kemiklerinde görülür. Uzun mesafe koşucularında sıkça rastlanır.

Karmaşık kırıklar: Yaralanma sırasında kırık kemik uçları önemli bir damar, sinir ya da organa hasar vermişse bu tür kapalı ya da açık kırıklara karmaşık kırıklar adı verilir. Hayati tehlike yaratabilecek kırıklardır. Bu tür kırıklarda acil tıbbi destek alınmalıdır.

Kemik kırılmalarında hangi belirtiler olur?

Kırılma sesi, ağrı, bölgesel şişlik, şekil bozukluğu, fonksiyon bozukluğu, anormal hareket, sürtünme sesi, ekimoz, kanama, radyolojik bulgular; kırıklarda oluşan belli başlı göstergelerdir.

Kırılma sesi: Yaralanma esnasında sporcu kırılma sesini duyabilir.

Ağrı: Kırılan bölgede en sık görülen belirtidir. Kırık bölgesindeki sinir lifleri zarar gördüğünden ağrı birkaç saat devam eder. Kırık kemik hareket ettirilirse kırık kemik uçları zedelenmemiş sinir liflerini uyarır ve bu durum şiddetli ağrılara neden olur.

Bölgesel şişlik: Kırık bölgesindeki kanama, kanın komşu yumuşak dokulara sızması, bu dokularda da kanamanın olması ve kanın pıhtılaşması şişlik nedenlerinden biridir. Başka bir neden de bu bölgede ödemin gelişmesidir. Bu durum bölgesel şişliğe neden olur. Şişliğin birkaç saatte artması, büyük damarlarda yaralanma habercisi olabilir.

Şekil bozukluğu: Kırık kemiğin boyu kısalabilir veya kemik, kırık bölgesinde normalde bulunmayan bir açı yapabilir.

Fonksiyon kaybı: Kırık bir kemik bütünlüğünü kaybetmiş olacağından sporcu kırılan ekstremitesini kullanamayacak dolayısıyla normal aktivitesini yerine getiremeyecektir.

Anormal hareket: Kemik bütünlüğünün kaybolduğu durumlarda, kırığın olduğu bölgede anormal hareketler oluşabilir. Örneğin kol kemiği ortadan kırıldığında kolun tam ortasından bükülme gerçekleşebilir.

Sürtünme sesi: Kırık uçların birbirine sürtünmesiyle ortaya çıkan bir sestir. Bu ses, çakıl taşları üzerinde yürürken çıkan sese benzer.

Ekimoz: Ekimoz halk arasında “morartı”, “çürük” olarak bilinir. Doku arasında veya cilt altında kanın verdiği renkli görünümdür. Ekimozun kırıklarda erkenden görülmesi büyük bir kanamanın habercisi olabilir. Ekimoz ilk günlerde mor renkteyken sonra kızıla, yeşile ve en sonunda da sarıya dönüşüp kaybolur.

Ekimozun kaybolması 3 hafta kadar sürebilir. Bu renk değişikliğinin nedeni, doku arasına sızan kanın zamanla o bölgeden uzaklaştırılmasıdır.

Kanama: Özellikle açık kırıklarda görülür. Kan, kemikler etrafındaki yumuşak dokuyu ve deri bütünlüğünü bozarak dış yüzeye çıkar. O bölgede kanama gerçekleşir.

Radyolojik bulgular: Kırığın iyi tedavi edilebilmesi için önce teşhisinin doğru konulması gerekir. Kırığın derecesi, sayısı, kemik uçlarının durumu ve kırığın yeri ancak iyi bir radyolojik incelemeyle anlaşılır. Kırığın tespiti için en güvenilir yöntemlerden biri radyolojik incelemedir.

Kemik kırıklarında ilk yardım basamakları nelerdir?

İlk yardım, yaralanmalarda iyileşme sürecini hızlandırır.

• Sporcuda herhangi bir bölgede kırıktan şüpheleniliyorsa önce sporcunun hayati fonksiyonları kontrol edilir. Hava yollarının açık, kan basıncının ve nabzının normal olduğuna kanaat getirildikten sonra ilk yardım uygulamasına geçilir.

• Yaralanma geçiren sporcu öncelikle o bölgede güvenlik altına alınır. Antrenmanda ise antrenmana ara verilir, yarışma esnasında ise hakem tarafından derhal oyun durdurulur.

• Kırığın daha fazla doku hasarına neden olmaması için yaralanan bölge kesinlikle hareket ettirilmez. Kol etkilendiyse yüzük ve saat gibi eşyalar çıkarılır, kırık bölgesinde kıtırtı sesi araştırılmaz.

• Kırılan bölgede kemikler deriyi delerek dışarı çıkmış olabilir. Bu durumda kırık uçlar vücut içine doğru itilmez. Açık kırıklarda enfeksiyon olasılığı yüksek olduğundan kırılan bölge bir an önce temiz bir bezle simit sargı yapılarak sarılır ve kapatılır.

• Yaralanmış bölgeye atel uygulanarak bölgenin bir bandaj ya da bez yardımıyla sabitlenmesi sağlanır. Bu uygulamayla kemik uçlarının yeni yaralanmalara neden olması engellenir. Yaralı bölge sabitlenerek ağrı kontrol altına alınır ve şok ihtimali azaltılır. Kırık bölgesindeki alt ve üst eklemlerin sabitlenmesi ve hareket ettirilmemesi gerekir. Amaç kırık şüphesi olan bölgeyi sabitleyerek mümkün oldukça hareketsiz hâle getirmektir.

• Yaralanma ekstremitelerde gerçekleşmişse kol ve bacaklar yukarıda tutulur. Sporcunun vücut ısısı üzeri örtülerek korunmaya çalışılır.

• Kırığın çevresindeki kılcal damarlar zarar görüp dokular arasına kan sızabilir, kanın bu bölgede birikerek ödem oluşturmasını önlemek ve iyileşme sürecini hızlandırmak için soğuk uygulama yapılmalıdır.

• Yukarıdaki uygulamalar yapılarak sporcunun hastaneye güvenli bir şekilde sevk edilmesi sağlanır. 112 Acil Servis aranarak tıbbi yardım istenir.

Kırıklarda Kullanılan Atel Çeşitleri nelerdir?

Kırıklarda sabitleme yöntemine değinmeden önce atel çeşitlerinin bilinmesi gerekir. Çevremizde bulunan bir tahta parçası, ağaç dalı, şemsiye, baston, gazete, karton, mukavva, yastık, battaniye atel olarak kullanılabilir.

Spor alanlarında taşıma ve tespit için omurga tahtası bulundurulmalıdır.

Kırıklarda Bölgelere Göre Sabitleme Yöntemleri nelerdir?

Üst ektremitede gerçekleşen bir kırıkta kırığın meydana geldiği taraftaki dirsek hareket edebiliyorsa el, diğer köprücük kemiğine temas edecek şekilde kol ve ön kol, bir sargı veya bandajla gövdeye sarılarak sabitleştirilir.

Alt ekstremitede meydana gelen kırıklarda yaralanmış kısım ile diğer bacak arasına rulo yapılmış battaniye ya da havlu konulur ve iki bacak birbirine sabitlenir.

Diz altındaki kırıklarda bacak bir yastıkla çevrelenir ve sabitlenir.

Omurga kırıklarında ise yaralanan sporcu omurga tahtasına ya da düz bir tahta üzerine dikkatle yatırılır. Baş iki yandan da desteklenir. Sporcu tahtaya bağlanarak taşınır. Yaralanma nerede gerçekleşmişse sabitleme orada yapılmalıdır.

You may also like...

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir