Vücudumuzun uyum içinde çalışmasını sağlayan destek ve hareket sistemi nedir?

Vücudumuzun uyum içinde çalışmasını sağlayan destek ve hareket sistemi nedir?

KONU VE KAVRAMLAR
• Kemik ve Kemik Çeşitleri
• Eklem ve Eklem Çeşitleri
• Kıkırdak
• Kaslar ve Kas Çeşitleri

Görseldeki öğrenciler yarışı kazanmak için halatı çok büyük bir kuvvetle çekmektedir. Tahmin edeceğimiz gibi bunu yaparken özellikle kol ve bacaklarıyla çok büyük kuvvet uygulamaları gerekir.
Bu durumdaki bir kişinin kas hareketleri artmış mıdır?
Vücudumuz her yönden harika bir işleyişe sahiptir. Vücudu oluşturan yapıların her biri bir düzen içinde çalışırken aynı zamanda diğer yapılarla da uyum içinde çalışır.
Bu bölümde vücudumuzun uyum içinde çalışmasını sağlayan destek ve hareket sistemimizi tanıyacağız.
Kemik, eklem ve kas çeşitlerini öğreneceğiz.

DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ

“Birlikten kuvvet doğar.” atasözü vücudumuzdaki kasların çalışma sistemini çok güzel özetlemektedir. Basit bir hareketi gerçekleştirmek için bile kaslar ve kemikler birlikte çalışır. Metal bir parayı elimizde tutmamızı veya 5 kg ağırlığındaki bir çantayı kaldırmamızı sağlayan güç, kaslarımız ve kemiklerimizin etkileşimiyle ortaya çıkar.

Kaslarımızın nasıl çalışır?
Bunu anlamak için Kas Hareketlerini Gözlemleyelim

1. Bir sandalyeye oturarak üzeri boş bir sıranın alt kısmına tek elinizle yukarı yönde kuvvet uygulayınız.
2. Diğer elinizle güç uygulayan kolunuzun dirsek ve omuz arasına dokunarak bu bölgedeki kasları hissediniz.
3. Şimdi, elinizi sıranın üzerine koyarak aşağı yönde kuvvet uygulayınız.
4. Diğer elinizle güç uygulayan kolunuzun dirsek ve omuz arasına dokunarak bu bölgedeki kasları hissediniz.
Dikkat! Güvenli Çalışalım;
Sıranın alt kısmına kuvvet uygularken elinizi ve bileğinizi zorlamayınız.
1. Yukarı ve aşağı yönde kuvvet uygularken hangi kasları daha sert hissettiniz?
2. Yukarı ve aşağı yönde kuvvet uygularken kolunuzun üst bölgesindeki farklı kaslar nasıl çalıştı?

Sabah uyandığımız andan itibaren gün boyunca yaptıklarımızı düşünelim. Önce kahvaltımızı yaparak okula hazırlandık. Okulda yürüme, koşma, oturup ders çalışma, spor yapma gibi etkinliklerimiz oldu. Tüm bu faaliyetleri yaparken hareket etmemizi sağlayan yapılar nelerdir?

Kemikler eklemlerle birleşerek iskeleti meydana getirir. Vücuda şekil vermek ve hareketi sağlamak için iskelet ve kaslar birlikte çalışır. Bu durumda kemik, eklem ve kaslarımız birlikte çalışarak bir sistemi oluşturur.

Gün boyunca yaptığımız tüm hareketlerde, destek ve hareket sistemi görevlidir. Bunun yanında bu sistemin görevleri şunlardır:
• Vücuda şekil verir, destek sağlar.
• İç organlarımızı korur. Örneğin kalbimiz ve akciğerlerimiz kaburgalarla, omuriliğimiz omurga ile beynimiz ise kafatası kemikleriyle korunur.
• Kemikler ve kaslar birlikte çalışarak hareket etmemizi sağlar.
• Kemik; kalsiyum, magnezyum, fosfor gibi mineralleri depolar.
• Kemiğin yapısında bulunan kırmızı kemik iliği, kan hücrelerini üretir.

Destek ve hareket sistemi, iskelet ve kaslar olmak üzere iki kısımdan oluşur.

İSKELET

Vücudumuzun çatısını oluşturan iskelet sistemimiz kemik, kıkırdak ve eklemlerden oluşmaktadır.

İSKELET
Kemikler
a) Uzun
b) Kısa
c) Yassı
Eklemler
a) Oynar
b) Oynamaz
c) Yarı oynar
Kıkırdak

1. KEMİKLER

Kemiklerimiz, kıkırdak dokunun sertleşmesi ile oluşur. Anne karnında kıkırdak dokularda kalsiyumun birikmesiyle kemikleşme başlar. Yeni doğan bebeklerin kafatasının üst kısmı yumuşak bir kıkırdak dokudan oluşur. Büyüdükçe kafatasımızın şekli değişir ve kemikler sertleşir. Kemikleşme yirmili yaşlara kadar devam eder ancak burun ucu ve kulak kepçesi gibi bazı bölgeler kemikleşmez.

Yeni doğmuş bir bebeğin iskeletinde 300’ün üzerinde kemik bulunur. Daha sonra bazı kemiklerin birleşmesiyle kemik sayısı 206’ya iner. İnsan iskeleti; baş, gövde ve üyeler iskeleti olarak üç kısımdan meydana gelir.

İnsan iskeletinde bulunan kemikler ve kemik sayılarının tablosu

İNSAN İSKELETİ
Baş İskeleti (29)
Kafatası (8)
Yüz (21)
Gövde İskeleti (57)
Omurga (26)
Göğüs kafesi (24)
Omuz kemeri (4)
Kalça kemeri (2)
Göğüs kemiği (1)
Üyeler İskeleti (120)
Kollar (60)
Bacaklar (60)

Kemiklerin gelişmesi, gençlik yıllarının sonuna kadar sürer; yaşamımız boyunca da kemiklerimizde birçok değişim gerçekleşir. Kemikler, kan ve mineral kaynaklarına ev sahipliği yapar ve yaşamsal öneme sahip çok çeşitli işlevleri yerine getirir. Bedenimizdeki kemikler; oksijen alır, besin maddelerini tüketir ve kemiklerin yapısındaki kalsiyum miktarı değişebilir. Kemikler, sürekli olarak kendi kendilerini yeniler ve bedenin gereksinim duyduğu çeşitli maddeleri üretir.

Yeterli kalsiyum almamak; kemiklerin yumuşamasına, zarar görmesine, kırılgan olmasına ve kemik erimesine neden olur. Çocukluk yıllarında besinlerle alınan kalsiyumun % 75’i kemiklerce emilir. Bu sayede kemikler gelişir. Bu yıllarda yeterli miktarda kalsiyum almak, hızla büyüyen kemiklerin güçlenmesi açısından çok önemlidir. Bu dönemde depolanan kalsiyum, kemiklerin ileri yaşlarda da sağlıklı kalmasını sağlar. Yirmili yaşlar, kemik gelişiminin tamamlandığı ve kemiklerin en güçlü olduğu dönemdir. Kalsiyum, yirmili yaşlardan sonra kemiklerin gelişmesi için değil, kemik sağlığının korunması için kullanılır. Kemiklerimizin sağlıklı gelişmesi ve sağlıklı kalması için dengeli beslenmeli, yeterli miktarlarda kalsiyum ve D vitamini almalı ve düzenli olarak egzersiz yapmalıyız.

VÜCUDUMUZDAKİ KEMİKLER NELERDİR?

Uzun Kemikler
Boyu eninden uzun olan kemiklerdir.
Örnek: Kol ve bacak kemikleri, parmak kemikleri

Kısa Kemikler
Eni boyuna yakın kemiklerdir.
Örnek: Omur, ayak ve el bilek kemikleri

Yassı Kemikler
Yassılaşmış kemiklerdir.
Örnek: Kafatası, kürek, kaburga ve leğen kemikleri, göğüs kemiği

Tıpta hastalıkların tanı ve tedavisinde çeşitli yöntemlerden yararlanılır. Bunlardan biri de kemiklerimizi ve bazı organlarımızı görüntülemek için kullanılan röntgen adı verilen yöntemdir. Röntgen görüntüleri incelenerek kemiklerde oluşan kırıkların yerleri ve şekilleri rahatlıkla saptanabilir. Kırıkların yerlerinin ve şekillerinin tam olarak bilinmesi, uygun tedavinin seçimi açısından önemlidir.

İnsan vücudundaki en güçlü ve uzun kemik uyluk kemiği, en küçük kemik (3 mm) ise kulakta bulunan üzengi kemiğidir.

2. EKLEMLER

Gün boyunca yaptığımız hareketleri düşünelim. Merdivenleri dizlerimizi bükmeden çıkabilir miyiz?
Parmak eklemlerimizi hiç hareket ettirmeden, kalem tutarak yazı yazabilir miyiz?
Eklemlerimiz olmasaydı bu hareketleri gerçekleştirebilir miydik?

Bu hareketleri yapabilmek için kullandığımız kemiklerin birbirine bağlı olması gerekir. İki kemiğin birbirine bağlandığı yere eklem denir. Sizce iskeletimizde bulunan bütün eklemler hareketli midir? Boynumuzu her yöne çevirebilir miyiz? Omurgamızda bulunan omur kemiklerini aynı kolaylıkla her yöne çevirebilir miyiz? Kafatası kemiklerimiz, çene kemiğimiz gibi hareket edebilir mi?

Eklemler hareket yeteneklerine göre üç çeşittir.

EKLEMLER

Oynar Eklem
Hareket yeteneği çok fazladır. Kemiklerin uç kısımlarında
bulunan kıkırdak, aşınmaları önler.
Örnek: Kol ve bacak eklemleri, el ve ayak eklemleri, uyluk kemiği ile kalça kemiği arasındaki eklem

Yarı Oynar Eklem
Hareket yeteneği azdır. Omurlar arasında, kıkırdakta diskler bulunur.
Örnek: Omurlar arasındaki eklemler

Oynamaz Eklem
Kemikler birbiriyle kaynaşmış olduğu için hareket yeteneklerini kaybetmişlerdir.
Örnek: Kafatası, yüz eklemleri

İnsanlarda boy uzaması sınırlıdır. Ergenlik döneminin sonunda boy uzaması durur. Bunun nedeni, kemiklerin büyümesini sağlayan büyüme bölgelerindeki kıkırdak tabakanın kemikleşmesidir.

İnsan vücudundaki eklemleri tanıyalım etkinliği 1

3. KIKIRDAK

Kıkırdak, kemik gibi sert bir yapıya sahip değildir, esnektir.

Kıkırdak, kemiklerimizin büyüme bölgelerinde bulunur. Kemiklerimizin boyca uzamasını sağlar. Ayrıca hareketi kolaylaştırarak kemiklerin sürtünmeden kaynaklı aşınmasını önler. İskeletin esnek olmasını sağlayarak kemiklerin kolayca kırılmasını önler.

Kıkırdak; uzun kemiklerin ve kaburgaların uç kısımlarında, burun ucu ve kulak kepçesinde, omurgayı oluşturan omurların arasında bulunur.

Kollarımızı ve bacaklarımızı acı çekmeden hareket ettirebiliriz. Çünkü oynar eklemlerdeki kıkırdaklar arasında bulunan eklem sıvısı, sürtünmeyi en aza indirir. Böylece eklem yüzeyindeki aşınma ve tahribat önlenmiş olur.

Kaburga uçlarında bulunan kıkırdak, soluk alıp verme sırasında göğüs kafesine esneklik kazandırır. Ayrıca kıkırdak yapıdaki burun ucu ve kulak kepçesinin esnek olması, bu organları darbelere karşı korur.

KASLAR

Kitaplarımızı çantaya koyabilmek için gerekli hareketi iskelet tek başına yapabilir mi?
Başka yapılar da bu işi yapmada görevli midir?

Elbette kemik ve eklemler tek başına hareket sağlayamaz. İskeletimizin hareket etmesini sağlayan yapılara kas denir. İskeletimiz kaslarla kaplıdır. Kaslarımız iskeletle birlikte vücudumuza şekil verir. Kaslar kasılıp gevşeyerek hareket etmemize yardımcı olur. İç organlarımızın çalışmasını sağlar.

Vücudumuzdaki bütün hareketler bizim kontrolümüzde midir? Yürümek, bizim kontrolümüzdedir ama kalbimiz isteğimiz dışında çalışır. Benzer şekilde mide, bağırsak, akciğer gibi organlarımızın çalışması da isteğimiz dışındadır.

Kaslar, yapısına ve çalışma prensibine göre üçe ayrılır.

KASLAR

Çizgili Kaslar (İskelet Kasları)
• İskeletin hareketini sağlar.
• İstemli çalışır.
• Hızlı ve ritmik kasılır.
• Çabuk yorulur.
Örnek: Kol, bacak, göz kapağı kasları

Düz Kaslar (Beyaz Kaslar)
• Kalp dışındaki iç organların yapısında bulunur.
• İstemsiz çalışır.
• Yavaş ve ritmik kasılır.
• Yorulmaz.
Örnek: Mide, ince bağırsak

Kalp Kası
• Sadece kalpte bulunur.
• İsteğimiz dışında çalışır.
• Yorulmaz.
• Hızlı ve ritmik çalışır.
• Yapısı çizgili kasa benzer, çalışma şekli düz kasa benzer.

Gülmek için 17 kas, kaş çatmak için 43 kas çalışır.

Vücudumuzdaki en hareketli kaslar, göz kaslarımızdır.
Vücudumuzdaki en küçük kas kulağımızda, en büyük kas ise kalçamızda bulunur. En güçlü kas ise çene kasımızdır.