Sağlık hakkı nedir, sağlık hizmetlerinin amaçları nelerdir?

Sağlık hakkı nedir, sağlık hizmetlerinin amaçları nelerdir?

‘‘Halk içinde mu’teber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi’’ (Kanunî Sultan Süleyman)

Genel olarak sağlık, hasta ya da engelli olmama durumudur. Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) kuruluş tüzüğünde sağlık şöyle tanımlanmıştır: “Sağlık” yalnızca hastalık ya da engelliliğin olmayışı değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik hâlidir. “Hastalık” ise insan vücudunun çeşitli nedenlerle bedensel, sosyal ve ruhsal yönden dengesinin bozulmasıdır (DSÖ).

Sağlıklı olmak ve sağlıklı kalmak temel bir insanlık hakkıdır. Sağlık hakkı; kişinin toplumdan ve devletten sağlığının korunmasını, gerektiğinde tedavi edilerek iyileştirilmesini isteyebilmesi ve toplumun sağladığı imkânlardan faydalanabilmesidir. Sağlık hakkı ilk olarak 1946’da Dünya Sağlık Örgütü Tüzüğü’nde yer almıştır. Sonra 1978’de Alma Ata Bildirgesi’nde, 1998’de de Dünya Sağlık Örgütünce kabul edilen Dünya Sağlık Bildirgesi’nde tekrarlanmıştır. Sağlık hakkı çok sayıda uluslararası ve bölgesel insan hakları belgesinde onaylanmıştır.

İnsanın sağlıklı yaşaması için gerekli olan şartları sağlamak devletin görevidir. Devlet sağlık hakkının gerçekleşmesi için gerekli her türlü tedbiri almakla yükümlüdür. Sağlık hakkının esasları, kanunla düzenlenir.

1982 Anayasası’nın 56. maddesinde “Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması” başlığı altında;

• Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.

• Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir.

• Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler.

• Devlet, bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir.

• Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi için kanunla genel sağlık sigortası kurulabilir, denilmektedir.

Sağlığın Sosyal Belirleyicileri nelerdir?

Sağlık hizmetinin temel amaçlarından biri de kişilerin yaşam kalitesini yükseltmektir. Ancak kişilerin yaşam kalitesi değerlendirilirken ve kıyaslanırken bazı sosyal değişkenlerin etkileri de dikkate alınmalıdır. Sağlığın sosyal belirleyicileri denildiğinde bireysel olarak veya belirli grup ya da toplumun sağlık durumlarını etkileyen ekonomik ve sosyal değişkenler anlaşılır.

Eğitim durumu, ekonomik, kültürel ve ailevi durum sağlığın sosyal belirleyicileridir. Sosyal ve ekonomik bazı kötü koşullar sağlığı olumsuz etkilemekte ve hastalık oranları artabilmektedir. Beslenme yetersizliği, kötü hijyen koşulları, kalabalık aileler ciddi sağlık sorunlarını da beraberinde getirebilmektedir. Eğitim seviyesi arttıkça kişilerin yaşam kalitesinin yükseldiği gözlemlenmiştir. Ayrıca toplum kültüründe var olan geleneksel uygulamalar da sağlığı etkileyen sosyal etmenlerdir. Örneğin kundaklama bebeklerde kalça çıkığına neden olabilmektedir. Birçok yörede hâlen bebek tuzlama uygulaması yapılmaktadır. Henüz dünyaya yeni gelen bebeğin bedenine sürülen tuz, su kaybı yaşamasına sebep olabilmektedir.