Hal eki nedir? Hal ekleri nelerdir?

Hal eki nedir? Hal ekleri nelerdir?

Durum ekleri nelerdir?

İsmin halleri nelerdir?

İsim ve isim soylu sözcüklere gelerek onlara cümlede görev ve anlam kazandıran eklerdir.

Sözcükleri belirtme, yönelme, bulunma ve ayrılma açısından tanımlayan, sözcüğün yalın hali ile hal eki almış durumlarından her biridir. Hal eklerinin diğer adları durum ekleridir.

Türkçede ismin hâlleri; kelimeleri belirtme (yükleme), yönelme, bulunma ve ayrılma açısından tanımlayan, sözcüğün yalın hâl ile hâl eki almış durumlarından her biridir.

Türkçede ismin beş farklı hâli vardır:

1) Yalın hâli

2) -e hâli (yönelme)

3) -i hâli (belirtme)

4) -de hâli (bulunma)

5) -den hâli (ayrılma/çıkma)

Hâl ekleri büyük ve küçük ünlü uyumuna göre “i” yerine “ı”, “u” veya “ü” ile “e” yerine “a” harfi ile oluşturulacak şekilde değişirler. çayı, okulu, tatlıyı, çöpü…. çaya, okula ,tatlıya, çöpe…

Benzer şekilde -de ve -den eklerindeki “d” harfleri de ünsüz sertleşmesine uğrayarak “t” ye dönüşebilir.

örnek: işte, çöpten, tatlıda, tatlıdan vb.

Yalın hal nedir?

Kelimelerin hal eki almamış halidir. Başka dillerde nominatif olarak bilinir.

Çoğul eki, iyelik eki ya da tamlama eki almış sözcükler de yalın durumdadır.

Örnek: okul, kitap, telefon, saygı, ağaç, dünya, düşünce

Bir ismin hâl ekleri dışında bir ek alması, onun yalın olma özelliğini değiştiremez. Yani yalın hâl, hiç ek almayan kelime demek değil, hiç hâl eki almayan kelime demektir. Çoğul eki, iyelik eki ya da tamlama eki gibi çekim eklerini veya yapım eklerinden birini almış sözcükler de yalın durumdadır.

Örnek: okulun, kitapçı, telefonum, ağaçlar, dünyanın, düşüncesiz

-e hâli (yönelme hâli) nedir?

Sözcüklerin -e ya da -a eki almış hâlleridir. Adın yönelme durumu sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar. Yüklemin bildirdiği eylemin “nereye” yöneldiğini gösterir. Başka dillerde datif olarak bilinir.

İsmin “-a, -e” yönelme hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, -e hâli de denilmektedir. Cümlede ismin yönelme anlamını ifade ettiği için ”neye, kime?” soruları ile bulunabilir. Yönelme durumu eki,  sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.
Örnek: okula, kitaba, telefona, saygıya, ağaca, dünyaya, düşünceye

Yarın okula beni annem bırakacak.

Bu yaz Rusya’ya gideceğiz.

-i hâli (belirtme hâli) nedir?

Sözcüklerin -i, -ı ya da -u eki almış hâlleridir. Adın belirtme durumu eki, adın sonuna geldiği sözcüğü belirtili nesne yapar. Yüklemin neyi, neleri, kimi, kimleri belirttiğini gösterir. Başka dillerde akusatif olarak bilinir.

İsmin “-ı, -i, -u, -ü” belirtme hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, -i hâli de denilmektedir. Cümlede bir nesneyi belirttiği için “neyi?” sorusu ile bulunabilir. Belirtme durumu eki,  sonuna geldiği sözcüğü belirtili nesne yapar.
Örnek: okulu, kitabı, telefonu, saygıyı, ağacı, dünyayı, düşünceyi

Annem bizi eve götürdü.

Bulaşıkları yıkadım.

3. tekil şahıs iyelik eki olan -i ve -si ekleri hâl eki değildir:

(Onun) Kitabı yere düşmüş. (isim tamlamasında iyelik eki)

Şu kitabı verir misin? (belirtme hâl eki)

-de hâli (bulunma hâli) nedir?

Sözcüklerin -de ya da -da almış hâlleridir. Bu ekler sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümce yapar. Yüklemin bildirdiği eylemi gösterir. Hint-Avrupa dillerinde mevcut olmayan bu zamana bu dillerde lokatif de denmektedir.

İsmin “-da, -de, -ta, -te” bulunma hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, “de hâli” de denilmektedir. Cümlede ismin bulunduğu yeri ifade ettiği için “nerede?” sorusu ile bulunabilir. Bulunma durumu eki,  sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.
Örnek: okulda, kitapta, telefonda, saygıda, ağaçta, dünyada, düşüncede

-den hâli (ayrılma hâli) nedir?

Sözcüklerin -den ya da -dan eki almış hâlleridir. Adın ayrılma durumu nereden ayrıldığımızı gösterir. Bu ek sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar. Hint-Avrupa dillerinde mevcut olmayan bu zamana bu dillerde ablatif de denmektedir.

İsmin “-dan, -den, -tan, -ten” ayrılma hâl eklerinden birini almış biçimidir. İsmin bu hâline, “den hâli” de denilmektedir. Cümlede ismin bir yerden ayrılma anlamını ifade ettiği için “nereden?” sorusu ile bulunabilir. Ayrılma durumu eki,  sonuna geldiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar.
Örnek: okuldan, kitaptan, telefondan, saygıdan, ağaçtan, dünyadan, düşünceden