Geleneksel çocuk oyunlarımız nelerdir?

Geleneksel çocuk oyunlarımız nelerdir?

Millî kültür ögelerimizden biri de çocuk oyunlarıdır. Çocuk oyunlarının geçmişi insanlık tarihi kadar eskidir. Tarih boyunca çocuklar, oyunlarını ya kendileri geliştirerek ya da büyüklerin oyunlarını değiştirerek oynamışlardır. Ancak değişimin gücü çocuk oyunlarını da etkilemiş ve zaman içinde bazı oyunlar ortadan kalkarken bazıları şekil değiştirmiştir. Kimi çocuk oyunları ise geçmişte oynandığı şekliyle değişmeden günümüze kadar gelebilmiştir.

Zeynep:
Ben geçmişte oynanan çocuk oyunlarıyla ilgili bir araştırma yaptım. Aile büyüklerimden ve çevremdeki diğer insanlardan çocukluklarında oynadıkları oyunları anlatmalarını istedim. Babama çocukluğunuzda hangi oyunları oynardınız, diye sorduğumda babam bana şunları anlattı:

“Biz çocukluğumuzda çelik çomak, beştaş, seksek, körebe, saklambaç, yakan top, istop, aç kapıyı bezirgânbaşı, dalye gibi oyunlar oynardık. Salıncakta sallanır, ip atlar, çember çevirir, uçurtma uçururduk. Bu oyunları oynarken çok eğlenirdik. Oyun alanlarımız genellikle sokaklar, mahallemizdeki boş arsalar, bahçeler ve tarlalardı. Bazen bağ bahçe sahiplerinden azar işitirdik ama doğayla iç içe olmaktan vazgeçmezdik.”

çocuk oyun saklambaç eski

Dalye oyunu nasıl oynanır?

Babamdan çocukluğundaki oyunların nasıl oynandığını anlatmasını istedim. Artık çocuklar tarafından pek oynanmayan bu oyunlardan bazılarını babamdan öğrendiklerimden faydalanarak sizlere tanıtmak istiyorum.

Oyun iki takım arasında bir top ve avuç içi büyüklüğündeki yassı kiremit parçalarıyla oynanır. Kiremit parçaları üst üste dizilir. Atışı yapacak takımın oyuncularından biri elindeki topu dört beş metre uzağa dizilmiş kiremitlere doğru yuvarlar. Oyuncu bir kiremit bile olsa yıkmayı başardığı anda takım arkadaşlarıyla birlikte etrafa kaçışır. Ebe olan takımın oyuncuları ise topla kendi aralarında paslaşarak kaçanları vurmaya çalışırlar. Bu sırada kaçan oyuncular bir yandan vurulmamaya dikkat ederken diğer yandan kiremitleri tekrar üst üste dizmek için fırsat kollarlar. Dalye oyununda topla vurulan oyundan çıkar. Oyuncu, üzerine gelen topu yakalayabilirse vurulmamış sayılır. Daha sonra tuttuğu topu rakiplerinin alamayacağı bir yere fırlatarak arkadaşlarına zaman kazandırır. Vurulmaktan kurtulup kaçabilen oyuncular kiremitlerin tamamını yeniden dizebilirlerse dalye yapmış olurlar ve oyun yeniden başlar. Atışı yapan takımın bütün oyuncuları taşların tamamını dizemeden vurulurlarsa oyunu kaybetmiş sayılır ve ebe olurlar. Bu durumda atış hakkı diğer takıma geçer.

Saklambaç oyunu nasıl oynanır?

Babamın çocukluğunda oynadığını söylediği oyunlar arasında hâlâ oynananlar da var. Bu oyunlar içinde en yaygın olanlardan biri saklambaçtır.

Saklambaç Türk toplumunda yüzyıllardır karaguni adıyla bilinen ve bugünkü şekliyle oynanan bir çocuk oyunudur. Saklambaçta oyuncular, aralarında sayışarak bir ebe belirler. Ebe, yüzünü duvara dönerek yüksek sesle saymaya başlar. Bu sırada diğer oyuncular etraftaki uygun yerlere saklanırlar. Ebe saymayı bitirince gözünü açarak saklanan oyuncuları bulup sobelemeye çalışır. Bu arada oyuncular da fırsatını buldukları anda saklandıkları yerden çıkarak ebenin sayı saydığı yere doğru koşarlar. Ondan önce duvara dokunurlarsa “Sobe!” derler. Sobeleyen oyuncu ebe olmaktan kurtulur. Eğer ebe, saklanan bir oyuncuyu görüp de sobelerse sobelenen oyuncu ebe olur. Ancak gördüğü oyuncunun adını yanlış söylerse diğerleri ortaya çıkarak “Çanak çömlek patladı.” diye bağırırlar. Bu durumda ebe olan oyuncunun ebeliği devam eder.

Aşık oyunu nasıl oynanır?

Geleneksel çocuk oyunlarımız arasında bazı değişikliklerle günümüze kadar gelebilmiş olanlar da vardır. Bu tür oyunlara verilecek en güzel örnek bugün misket veya bilye adlarıyla bildiğimiz aşık oyunudur.

Sevgili arkadaşlarım, ben dedeme çocukluğunda arkadaşlarıyla en çok hangi oyunu oynadıklarını sordum. Dedem, küçükken en sevdiği oyunun aşık oyunu olduğunu söyledi. Dedemin anlattığına göre aşık; koyun, keçi veya danaların ön dizlerinde bulunan bir eklem kemiği imiş. Bu kemik eskiden çocuklara oyuncak olurmuş. Aşıkkemikleri çeşitli kök boyalarıyla boyanır ve ortalarına kurşun dökülerek ağırlaştırılırmış.

aşık kemikleri

Aşık oyunu sokakta veya evlerin damlarında genellikle erkek çocuklar tarafından oynanırmış. Oyuncular yere çizdikleri dairenin içine birer aşık dizermiş. Daha sonra her oyuncu özel olarak hazırladığı kurşun dökülmüş aşığını atarak dairenin içindeki aşıkları dışarı çıkarmaya çalışırmış. Çizgi dışına çıkan aşıklar, çıkaran oyuncunun olurmuş. Böylece oyun, aşıkların tamamı daire dışına çıkarılıncaya kadar devam edermiş. Aşıkların yerini zamanla mermerden veya demirden yapılan bilyeler almıştır. Günümüzde ise bu oyunda genellikle renkli cam misketler kullanılmaktadır.

aşık oyunu bilye misket oyunu

Evde, okulda veya sokakta arkadaşlarınızla birlikte en fazla oynamak istediğiniz geleneksel çocuk oyunu hangisidir?

Topaç çevirme oyunu nasıl oynanır?

topaç oyunu

Bugüne kadar gelebilmiş oyunlarımızdan biri de topaç çevirmedir.

Eskiden babam ve arkadaşlarının en çok oynadığı oyun topaç çevirmeymiş. Topaçlar, şimşir gibi sert ağaçlardan yapılan bir ucu sivri, armuda benzeyen oyuncaklarmış. Topaçın sivri ucuna daha uzun süre dönmesini sağlamak için kabara denilen çivi çakılırmış. Topaç, bal mumu yedirilmiş pamuk bir ip yardımıyla döndürülürmüş. Bir ucu işaret parmağına bağlanan ipin diğer ucu topacın sivri ucundan gövdesine doğru sarılır ve topaç hızla yere fırlatılırmış. Oyun çocukların topaçlarını aynı anda döndürmesiyle başlar, topacı en fazla dönen çocuk oyunun galibi sayılırmış.

Çocuklar geçmişin topaç oyununu bugün teknolojik ürünler olan çekmeli topaçlarla oynuyorlar. Genellikle plastikten imal edilen ve eski topaçlara pek benzemeyen bu oyuncaklar bir fırlatma aracına takılarak çevriliyor. Çekmeli topaçlar stadyum denilen genellikle daire şeklindeki ortası çukur bir alana fırlatılıyor.

topaç oyunu çocuklar

Geçmişten günümüze değişerek gelebilmiş oyuncaklara ve çocuk oyunlarına başka hangi örnekleri verebilirsiniz?
Geleneksel çocuk oyunlarını günümüzdeki oyunlarla karşılaştırdığınızda neler söyleyebilirsiniz?

Eskiden ülkemizde oynanan çocuk oyunlarını incelediğimizde bunların çoğunlukla evin dışında, bahçede, sokakta veya boş bir alanda oynandığını görürüz. Bu oyunlar, aynı anda birden fazla çocuğun katıldığı grup oyunlarıdır. Günümüzde ise grup oyunları azalırken tek başına oynanan oyunlar artmış ve çocuklar sadece evlerde oyun oynar hâle gelmiştir.

Çocuklar artık zamanlarının büyük kısmını bilgisayar ve televizyon başında geçirmektedir. Bu sebeple özellikle büyük şehirlerde geleneksel oyunlar gibi geleneksel çocukluk da kaybolma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu değişimin başlıca nedenleri teknolojinin gelişmesi ve hızlı kentleşmedir. Boş alanların ve bahçeli evlerin azalması nedeniyle çocuklar arkadaşlarıyla yüz yüze iletişim kurabilme imkânı bulamamaktadır.

Teknoloji sadece çocuk oyunlarını değil oyuncakları da değiştirmiştir. Bugün çoğu el yapımı oyuncağın yerini fabrikalarda üretilen yapbozlar, uzaktan kumandalı arabalar, plastik bebekler, robotlar ve bilgisayar oyunları almıştır.

oyuncaklar dün bugün

Aile büyüklerinizden biriyle çocukken oynadığı oyunlar hakkında söyleşi yapınız. Ona konuyla ilgili olarak aşağıdaki soruları sorunuz. Aldığınız cevapları defterinize yazınız.
• Çocukluğunuzda hangi oyunları oynardınız?
• Oynamaktan en çok hoşlandığınız oyun hangisiydi?
• Bu oyun nasıl oynanıyordu?
• Oyunlarınız sırasında hangi oyuncakları ve araç gereçleri kullanıyordunuz?
• Çocukluğunuzda oynadığınız oyunlardan günümüzde de devam edenler var mı? Varsa bu oyunlar hangileridir?