Değerler eğitimi nedir ne nasıl yapılmalıdır?

Değerler eğitimi nedir ne nasıl yapılmalıdır?

Okullarda değer öğretiminin nasıl yapılması gerektiği konusunda farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Bunların en önemlisi “değer açıklamak”tır. Bu yaklaşım bireyin kendi duygu, inanç, öncelik ve değerlerinin farkında olmasını, güçlü ve zayıf yönlerini bilmesini ve yaşam onuruna sahip olmasını kapsar. Bu yaklaşım; bireyin yaşam değerlerini fark etmesine, karar almasına, kararını uygulamasına,
başarmasına ve yaşamının tümünde kendisine rehberlik edecek bilgi, beceri ve duyguları öğrenmesine yardım eder.

Genç insanın kendisine örnek alabileceği insan sayısı artmış, öğretmen ve velinin öğrenci üzerindeki etkisi azalmıştır. Öğrencinin modeli velisi, öğretmeni olabileceği gibi bir şarkıcı, politikacı veya sinema yıldızı da olabilmektedir. Bütün bu etkiler altında genç insanın değerleri yetişkinler tarafından yönlendirildiğinde kendileri değerlerinin farkına varamamaktadırlar. Bu yüzden yaşamlarında önemli kararlar alma durumlarında akran gruplarının baskısı ve propagandanın etkisi altında kalmaktadırlar.

Genç veya yaşlı herkes; otorite, çalışma, arkadaşlık, para, cinsellik, din, siyaset, boş zaman, okul gibi konularda anlaşmazlığa düşer, karmaşa ve değer çatışması yaşar. Bugünün gençleri ve çocukları geçmişe göre daha çok seçenekle karşı karşıyadır. Alternatiflerin çok olması onları daha çok karmaşaya ve görgüsüzlüğe itmiştir. Bu karmaşıklık ve anlaşmazlık karşısında öğrencilere yardım
gereklidir.

Bu yaklaşımda öğrencilere kendi değerlerinin farkına varması için yardımda bulunulmaktadır. Bu tekniğin altında yatan varsayım bireylerin kendi değerlerini açık bir şekilde anlayamayacaklarıdır. Değer açıklama yaklaşımı, öğrencilere yardım ederek kendi değer sistemlerini kurmalarına yardımcı olur. Bu yaklaşım, değerlerin içeriğinden çok oluşma süreciyle ilgilenmiştir.

Değer açıklama yansız bir yaklaşımdır. Değer açık bir şekilde öğretildiğinde etkisinin azalacağı düşünülmektedir. Bu nedenle zorla benimsetilmeden, yedi basamakta değer kazandırılması temel alınır. Bu basamaklar aşağıdaki gibidir:

1. Özgürce seçim ya da bağımsız seçim yapma.
2. Bir dizi mevcut seçeneği değerlendirdikten sonra alternatifler arasından seçebilme.
3. Her alternatifin olası sonuçlarını düşünerek değerlendirdikten sonra seçebilme.
4. En önemli ve değerli olduğu düşünülen şeyleri ödüllendirme ve değer verme.
5. Serbestçe seçilen bir değeri açıkça söyleyebilme.
6. Serbestçe seçilen değerle uyumlu olan bir hareket tarzıyla hareket edebilme.
7. Seçilen değerle uyum içerisindeki bir hareket tarzında tekrar tekrar hareket edebilme.

Değer açıklama yaklaşımında amaç, yukarıda verilen yedi basamağı kullanarak öğrencilerin kendi yaşantıları yoluyla değerleri içselleştirmelerini sağlamaktır.

Değer açıklamanın anahtar ögesi cevap açıklamadır. Cevap açıklama öğrencinin kendi fikirlerini denemesi durumunda onu cesaretlendirir. Öğretmen cevap açıklarken kendi doğru cevabını önermemeli, değerlendirmemeli, eleştirmemeli ve ahlaki hâle dönüştürmemelidir. Öğrencinin verdiği cevabı açıklamasına yardım etmek amacıyla aşağıda verilen biçimde sorular sorulabilir:

Senin için bu önemli midir?
Şu an mutlu musun?
Diğer alternatifleri yapabileceğini düşündün mü?
Gerçekten yapabilir ve konuşabilir misin?
Aynı şeyleri tekrar yapabilir misin?

Sonuç olarak öğretmen sınıf içinde ve dışında öğrencilerin kendi seçim ve değerlendirmelerini bilinçli olarak geliştirmeleri için fırsatlar sunar.

Okulda ve toplumda içselleştirilecek değerler nelerdir?

Adalet
Aile kurumuna ve birliğine önem verme
Alçak gönüllülük
Bağımsızlık
Bağışlama
Barış
Bilimsellik
Cesaret
Cömertlik
Çalışkanlık
Dayanışma
Demokrasi bilinci
Doğa sevgisi
Doğal çevreye duyarlılık
Doğruluk
Dostluk
Duyarlılık
Dürüstlük
Emaneti korumak
Estetik
Fedakârlık
Gazilik
Görgülü olmak
Güvenirlilik
Hakikat sevgisi
Hayâ
Hoşgörü
İbadet yerlerine saygı
İffet
İyi niyet
Kadirşinaslık
Kanaat
Kardeşlik
Merhamet
Millet sevgisi
Millî birlik şuuru
Misafirperverlik
Mürüvvet
Namuslu olmak
Nezaket
Ölçülülük
Paylaşımcı olmak
Sabır
Sadelik
Samimiyet
Saygı
Saygılı olmaya önem verme
Sevgi
Sorumluluk
Sözünde durmak
Şehitlik
Şükür
Tarihsel mirasa duyarlılık
Temizlik
Tutumluluk
Türk bayrağına ve İstiklâl Marşı’na saygı
Türk büyüklerine saygı
Vatanseverlik
Vefa
Yardımseverlik