Anlamına Göre Cümle Çeşitleri Nelerdir?

Anlamına Göre Cümle Çeşitleri Nelerdir?

Olumlu Cümle

Cümlede yüklemde belirtilen işin gerçekleştiğini, gerçekleşeceğini, yapıldığını, yapılacağını; yüklemi isim olan cümlelerde ise bahsedilen durumun var olduğunu, bulunduğunu belirten cümlelere olumlu cümle denir.

Not: “Ölmek” sözcüğünün olumsuz bir anlamı olabilir. Ancak ölmek bir eylemdir ve ölme eylemi gerçekleştiği için olumlu cümle olarak ele alıyoruz.

Olumlu Cümle Örnekleri:
Bursa bu mevsimde soğuktur.
Yarın daha erken gelmelisin.
Bu binanın yerinde şeftali bahçesi vardı.
Arkasına bakmadan gitti.
İnsanlık tarihi boyunca hep savaşlar vardır.
Para ve din insanların tarih boyunca uğruna savaş yaptığı en büyük olgudur.
Sınıfın en çalışkanı Ali’dir.
Baharda en sevdiğim çiçekler taze açmış laledir.

Olumsuz Cümle

Cümlede yüklemde belirtilen işin gerçekleşmediğini, gerçekleşmeyeceğini, yapılmadığını, yapılmayacağını; yüklemi isim olan cümlelerde ise bahsedilen durumun var olmadığını, yok olduğunu belirten cümlelere olumsuz cümle denir.

Olumsuz Cümle Örnekleri:
Buraları daha önce hiç görmemiştim.
Ateşle oyun olmaz.
Bursa bu mevsimde soğuk değildir.
Bu binanın yerinde şeftali bahçesi yoktu.
Sokakta ne araba ne de insan var.
Sıcak havalarda ders çalışmayı hiç sevmiyorum.
Lütfen bugün bir daha beni aramayın.
Ona ne söyleyeceğimi bilmiyorum.
Altı gün yaşamaz dedikleri adam ölmedi.

Anlamca Olumlu Biçimce Olumsuz Cümle

Yüklem olumsuzluk ekiyle çekimlendiği halde cümlenin anlamı olumludur.
Onu sevmiyor değilim. (Seviyorum.)
Bu konuda ona hak vermiyor değilim. (Veriyorum.)
Bu parayla neler yapılmaz! (Yapılır.)
Ben onun ne mal olduğunu bilmez miyim? (Bilirim.)

Anlamca Olumsuz Biçimce Olumlu
Herhangi bir olumsuzluk eki almamış olmasına rağmen anlamın olumsuz olması durumudur.
Ne sevenim var ne soranım. (Sevenim de yok soranım da yok.)
Ne hasta bekler sabahı ne taze ölüyü mezar. (Hasta sabahı beklemez, mezar da taze ölüyü beklemez.)
Bu konuşmalardan sonra inanabilirsen inan. (İnanma.)
Ulan günde 1.000 soru çöz de göreyim. (Çözemezsin.)

Soru Cümlesi

Soru anlamı taşıyan, muhatabından bir cevap bekleyen, bir onaylama ve red bekleyen cümlelerdir. Bir cümle farklı farklı yollarla soru anlamı kazanabilir. Soru cümlelerinin sonunda soru işareti kullanılır.

“mı / mi” soru edatı /eki cümleye soru anlamı katabilir.
Hiç mi anlatacak bir şeyin yok?
Tarlamı bana zorla mı sattıracaksınız?
Bugün gelecek misin?
Sence sınava yeteri kadar çalıştın mı?
Mutluluk sence istediğin her şeye sahip olmak mıdır?
Gidelim mi, gitmeyelim mi?
Onu sevdiğini herkesin içinde mi söyledin?
Bildiğim tüm gerçekleri unutacak mıyım?

Sıfat türündeki sözcükler cümlede soru sıfatı görevinde kullanılarak cümleye soru anlamı katabilir.

Nasıl firma bu böyle?
Nasıl bir ev istiyorsunuz?
Hangi marketten alışveriş yapıyorsunuz?
Hangi marka bezi kullanıyorsunuz?
Kaç gün kalacaksınız orada?
Kaçıncı sokaktan sağa döneceğiz?
Kaçar kişilik yaptırdın yemekleri?

Soru zamirleri de cümleye soru anlamı katabilirler.
Benimle ne konuşacaksın?
Kim bu cennet vatan uğruna olmaz ki fedâ?
Hangisi güzel sence?
Hangilerini alacağıza henüz karar veremedin mi?

Soru zarfları da cümleye soru anlamı katabilir.
Neden saçların beyazlamış arkadaş?
Niçin ben seni arıyorum?
Nebağırıp duruyorsun sen öyle?
Ne zaman geleceksiniz?

Bazı cümlelerde tonlama ve vurgu yoluyla da soru anlamı sağlanabilir. Genelde Türkçenin farklı bölgelerdeki ağızlarında bu yöntem kullanılır.

Buraya çöp dökülür. (Bu cümleyi okurken son kelimeyi “dökülüüüür” şeklinde okuyarak “dökülür mü” soru anlamı sağlanabilir.)

Sözde Soru Cümlesi

Bazı cümleler biçim olarak soru cümlesi gibi gözükse de anlam olarak soru anlamı taşımayabilir. Bu tarz cümlelere sözde soru cümlesi denir. Sözde soru cümlelerinin sonuna soru işareti konmaz. Cümlenin anlamında vurgulama olduğu için soru işareti yerine ünlem işareti kullanılabilir.

Bana bunları nasıl söylersin!
Ben onun ne mal olduğunu bilmez miyim!
Ne gideceğim onun yanına!

Ünlem Cümlesi

Mutluluk, sevinç, öfke, kızgınlık, heyecan, şaşırma, korkma gibi duyguları yüklediğimiz cümleler ünlem cümleleridir. Ünlem cümleleri bazen ünlem bildiren sözcüklerle (eyvah!, tüh! vb.) oluşturulabileceği gibi cümlenin anlamında da verilebilir.

Ünlem bildiren kelimelerden sonra ünlem işareti kullanılabileceği gibi ünlem işareti cümlenin sonunda da kullanılabilir.

Hey! Güzeller güzeli.
Sana bir daha bu adamla konuşmayacaksın demedim mi yahu?
Eyvah, ocakta yemeği unuttum!
Tüh! Şimdi o kadar yeri baştan yazacağız.